polito.it
Politecnico di Torino (logo)

Il restauro dei Drassanes di Barcellona (1935-1966)

Giulia Viale

Il restauro dei Drassanes di Barcellona (1935-1966).

Rel. Michela Comba, Carlo Olmo. Politecnico di Torino, Corso di laurea magistrale in Architettura Costruzione Città, 2017

Abstract:

La tesi, seguita dalla professoressa Michela Comba e dal professor Carlo Olmo come correlatore, ha avuto come obiettivo la storicizzazione di ciò che ha portato al restauro degli anni ‟30 dei Drassanes Reials di Barcellona. Il complesso fu cantiere navale della Corona d‟Aragona e della Ciutat Comtal (secoli XIII-XVII), poi rifunzionalizzato e ampliato dall‟Esercito come luogo di produzione di armamenti e di alloggiamento delle truppe dalla fine del Seicento fino al 1935 e infine restaurato per un trentennio (1936-1966) per ospitare il Museo Marítim. Il suo restauro, condotto da Adolf Florensa i Ferrer (1889-1968) è stato scelto come oggetto di studio della tesi magistrale sia per la sua rilevanza esemplificativa di un periodo soggetto a profondi cambiamenti per Barcellona, sia perché ha permesso di indagare la figura di Florensa, un architetto ancora poco noto soprattutto in Italia nonostante abbia svolto un ruolo centrale nei restauri del centro storico della capitale catalana.

La prima parte della tesi si è occupata di inquadrare il restauro all‟interno della congiuntura politica e culturale della Barcellona degli anni ‟30, con una particolare attenzione ai piani urbanistici. Per lo studio della situazione politica ed economica, il nazionalismo catalano e

il lancio turistico della città, sono stati fondamentali gli studi dello storico barcellonese Albert Balcells e quelli dello storico dell‟economia Joseph Harrison. Lo studio dei piani urbanistici susseguitisi tra metà Ottocento e il 1932 è avvenuto invece consultando gli

stessi in diversi archivi (Arxiu Històric de la Ciutat de Barcelona, Archivio Grafico dell'ETSAB, Arxiu del Col·legi d'Arquitectes de Catalunya e la Fondation Le Corbusier a Parigi) e ha permesso di evidenziare, parallelamente all'analisi della bibliografia sui piani e sui Drassanes, il momento in cui gli arsenali barcellonesi sono ritornati a far parte degli interessi storici, politici e culturali della città.

La seconda parte della tesi si è concentrata sulla figura di Adolf Florensa i Ferrer, studiata indagando le informazioni ricavate dal suo archivio personale, conservato presso l'Arxiu del Col·legi d'Arquitectes di Barcellona, l'esigua bibliografia prodotta su di lui e la sua produzione scritta. Da queste fonti è stato possibile ricostruire, oltre alla sua formazione e la sua carriera professionale e accademica, l‟apporto dell‟architetto nella conservazione dell'edificio, prima ancora che fosse incaricato del restauro.

L'ultima parte della tesi si è occupata della storia dell'edificio dalla sua fondazione alla fine del XIII secolo fino al restauro condotto da Florensa. L'analisi della bibliografia ha fatto emergere l‟anno 1926 come inizio degli studi sul complesso storico dei Drassanes – la loro riscoperta – che poi è stato riscontrato anche nei piani: quello mai approvato di Giménez, Mújica e Girona (Arxiu Gràfic – ETSAB) dello stesso anno, è il primo piano in cui si propone la conservazione dei Drassanes che vengono rappresentati non più come luogo del potere militare. Per comprendere la causa dell'improvviso interesse, sono stati consultati i giornali locali («La Vanguardia» e «La Veu de Catalunya») alla ricerca di comunicati ufficiali dell'Esercito o della Corona. Fonti trovate poi nei documenti dell'Arxiu Municipal Contemporani, dalle quali è stato possibile sostenere che proprio al 1926 risalgono le prime indiscrezioni circa la possibile dismissione dei locali dei Drassanes da parte dell'Esercito che avvenne poi progressivamente fino al 1935 momento in cui il complesso fu ceduto alla città.

La “riscoperta” dei Drassanes, gli studi storiografici degli anni „20 e il successivo restauro sono stati diversi momenti di una stessa operazione. Un'impresa complessa e legata a un progetto politico più ampio, che vedeva nella riscrittura semantica dei Drassanes –prima avamposto del governo madrileno e poi documento della forza economica e politica della Catalogna medievale- un gesto anche politico di grande valore.

Per ulteriori informazioni contattare:

Giulia Viale, giulia.viale1992@gmail.com

Relatori: Michela Comba, Carlo Olmo
Tipo di pubblicazione: A stampa
Soggetti: A Architettura > AO Progettazione
A Architettura > AS Storia dell'Architettura
Corso di laurea: Corso di laurea magistrale in Architettura Costruzione Città
Classe di laurea: Nuovo ordinamento > Laurea magistrale > LM-04 - ARCHITETTURA E INGEGNERIA EDILE-ARCHITETTURA
Aziende collaboratrici: NON SPECIFICATO
URI: http://webthesis.biblio.polito.it/id/eprint/6232
Capitoli:

0 Introduzione

0.1 Elenco delle abbreviazioni

0.2 Nota all’uso della lingua

1 Lo stato dell'arte

1.1 i fondi archivistici la produzione letteraria

2 Barcellona e la costruzione di una tradizione

2.1 le politiche della città per il turismo

2.2 il gotico e il nazionalismo catalano

2.3 il restauro del gotico

2.4 1 piani urbanistici di Barcellona per la Città Antica

3 Adolf Florensa i Ferrer (1889-1968)

3.1 Formazione, vita accademica e incarichi pubblici

3.2 Progetti ex-novo

3.3 Progetti di restauro

3.4 Produzione scritta

4 Il restauro delle Drassanes (1935-1966)

4.1 I Drassanes nella storia (1243-1935)

4.2 L’Istituzione del Museo Marittimo (1941-oggi)

4.3 II restauro dei Drassanes Reials di Barcellona: la demolizione della caserma come operazione di riscrittura semantica ( 1935)

4.4 II restauro dei Drassanes: Adolf Florensa i Ferrer (1936-1966)

Bibliografia essenziale

Fonti d’archivio

Elenco delle illustrazioni

Elenco delle opere di Adolf Florensa i Ferrer

Apparati

Bibliografia:

BIBLIOGRAFIA

J. Gay, Atarazanas, in «La Vanguardia», 1 luglio 1926, p. 8.

B. Bassegoda ¡ Amigó, La Atarazanas de Barcelona, in «La Vanguardia», 1 agosto 1926, p. 5.

R. Benet, La Conservado de Ies Drassanes, in «Veu de Catalunya Pàgina artistica Barcelona», 1927, 9 aprile, p. 3.

B. Bassegoda i Amigó, Abolengo de nuestras Atarazanas, in «La Vanguardia», 15 luglio 1927, p. 5.

La reforma de Atarazanas, in «La Vanguardia», 5 aprile 1927, p. 10.

Gadir, El Barrio Marítimo, in «La Vanguardia», 22 maggio 1927, p. 5.

B. Bassegoda i Amigó, Reforma y urbanización del barrio de Atarazanas, in «La Vanguardia», 4 ottobre 1927, p. 9

Id., Crònica Barcelonesa, in «Arquitectura (Madrid 1918)», 1927, 96, pp. 158-60.

O. Miret, El edificio de las Atarazanas de Barcelona, in «Barcelona Atracción», 1932, 2, pp. 35-48.

A. Durán i Sanpere, Algo sobre las Atarazanas, in «La Vanguardia», 5 marzo 1935, p. 7.

Inauguración de las obras de restauración de las Atarazanas efectuadas por el Ayuntamiento, in «La Vanguardia», 7 luglio 1953, p. 14.

J. Amich Bert, Las Reales Atarazanas Barcelonesas, in «A.B.C. de Madrid», 18 ottobre 1958.

F. Carreras y Candi, Las “Drecanes ” o dársenas barcelonesas del siglo XIV, in «El Imán», 1927, 62, pp. 9- 11.

J. Folch i Torres, La Conservado de les Drassanes i la Capella de l'Hospital Militar, in «Gaceta de les arts. Barcelona: Poliglota, 1924-1930», 1927, 72, pp. 1-2.

F. Carreras y Candi, Les Drassanes de Barcelona: großes, in «Butlletí Excursionista de Catalunya», 1927, 384. pp. 161-6.

Id., Les Drecanes barcelonines sos inventarisy restaurado, in «Butlletí Excursionista de Catalunya», 1928,

394. pp.91-106.

Id., Les Drecanes barcelonines sos inventaris y restaurado. in «Butlletí Excursionista de Catalunya», 1928,

395, pp.210-28.

F. Condeminas Mascará, Las Reales Atarazanas de Barcelona, in «Ensayo de Bibliografía Marítima Española», 1943, estratto.

E. Cubas, Los nuevos museos de Barcelona: El Museo Marítimo y las Antiguas Atarazanas, in «Barcelona Atracción», 1945, 309, pp. 230-5.

L. Torres Balbás, Atarazanas hispanomusulmanas, in «Al-Andalus», 1946, 11, pp. 204-7.

A. Florensa i Ferrer, La Bercelona que surge, in «Gaceta municipal de Barcelona», 1950, 25, pp. 629-33.

Id.. Las Atarazanas de Barcelona, in «Revista Nacional de Arquitectura», 1953, 142, p. 15 sgg.

R. Manzano, Las Atarazanas restauradas, in «Revista semanario de actualidades, artes y letras Barcelona», 1953,66, p. 16.

A. Florensa i Ferrer, La restauración de edificios antiguos, in «Cuadernos de Arquitectura», 1956, 25, pp. 129-35.

F. Udina i Martorell, Dos relevantes edificios góticos de cara al mar: Las Atarazanas y la Lonja, in «El Eco del seguro: revista mensual de seguros», 1966, 1717, estratto, pp. 167-70.

F. Roca, Les Drassanes de Barcelona, protegides de nou, in «Cuadernos de arquitectura y urbanismo», 1976, 116, pp. 79-81.

J. M. Delgado i Ribas, El Museu Marítim de Barcelona, in «L’ Aven?», 1981, 35, p. 58.

Id., El Museu Marítim de Barcelona, in «L’Avenf», 1981, 37, p. 49.

L. Carbonell Relat, La Historia Marítima en el mundo: el Museo de las Reales Atarazanas de Barcelona, in «Revista de historia naval», 1984, 2.7, pp. 111-28.

F. Udina Martorell, Privilegios reales a la ciudad de Barcelona en el Archivo de la Corona de Aragón (siglos XIII-XVIII), in «La España Medieval», 1985, 7, pp. 1438-48

J. Alemany Llovera, Les Drassanes de Barcelona i el Museu Marítim, in «Drassana: revista del Museu Marítim», 1988, 1, pp. 8-18.

J. Muñoz Corbalan, Las Atarazanas de Barcelona. Proyecto de restructuración del sistema cuartelario urbano bajo el reinado de Carlos III, in «Pedralbes, Revista d'História Moderna», 1988, 8, pp. 133-50.

A. Riera i Melis, Las Atarazanas de Barcelona, in «Catatonía», 1992, 1, pp. 33-6

Id., La construcció naval a Catalunya a les vespres deis grans descobriments geogrdfics, in «Revista d’História Medieval», 1992, 3, pp. 55-78.

J. Muñoz i Lloret, Principales edificios góticos catalanes, in «Catalónia», 1992, 29, pp. 31 -2.

A. Sola, El museu marítim de Barcelona: una visita obligada, in «L’Avenf», 1996, 201, p. 56.

M. Bernaus i Vidal, Els espais arquitectònics de la indùstria i el comerc, in «Barcelona quaderns d'història», 2003, 8, pp. 99-124.

D. Calapena Marcos, Noves aportacions de Yarqueología a la historia de les Drassanes Reials de Barcelona, in «Drassana: revista del Museu Maritim», 2003, 11, pp. 76-83.

J. L. Casado Soto, El Cantábrico y las galeras hispánicas de la Edad Media a la Moderna, in «Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco», 2003,4, pp. 537-52.

C. Cúbeles i Bonet — F. Puig Verdaguer, La Drassana i la gestado de la faqana marítima de Barcelona, «Drassana: revista del Museu Marítim», 2003, 11, pp. 50-61.

A. Riera i Melis, La delimitado del sector meridional de la frontera entre la Corona Catalanoaragonesa i el Regne de Castella (1151-1305), in «Acta histórica et archaeologica mediaevalia», 2003, 25, pp. 73-93.

D. Martínez Latorre, La Fortificación de Barcelona a mediados del siglo XVI: el baluarte de las Atarazanas y la Puerta de Mar de Giovan Battista Calvi, in «Drassana: revista del Museu Marítim», 2004, 12, pp. 82-92.

J. Roseli Colomina, Les drassanes de Barcelona: primera hipótesi sobre la evolució arquitectónica de conjunt, in «Quaderns d’Història de FEnginyeria», 2011, pp. 291-4.

R. Terradas Muntañola, Evolució de la imatge de les Drassanes de Barcelona, in «Drassana: revista del Museu Marítim», 2011, 19, pp. 68-87.

E. Castells, H. Morán e N. Nolasco, La Documentado integral del patrimoni construit aplicada a l'estudi historie i estructural de les Drassanes Reíais de Barcelona. El Portal de la Pau, la Casa de Manteniment i la Casa del Governador, in «Drassana: Revista del Museu Marítim de Barcelona», 2011, 19. pp. 88-103.

E. García Domingo — O. López i Miquel, Les Drassanes Reials de Barcelona, redescobertes, in «L’ Aven<¿», 2012, 381, p. 42.

R. Terradas Muntañola - E. Terradas Muntañola, Reforma y restauración de Las Atarazanas Reales: 1984- 2012, in «Conarquitectura: arquitectura con arcilla cocida», 2013, 47, pp. 37-44.

iGuzzini, Reforma y restauración de las Atarazanas Reales de Barcelona, in «Luces», 2014, 51, pp. 26-9.

P. Piferrer, Recuerdos de España, I, Imprenta de Joaquín Verdaguer, Barcelona 1839, p. 111.

C. Fernández Duro, Historia de la armada española desde la unión de los reinos de Castilla y Aragón, I, Ed. Sucesores de Rivadeneyra, Madrid 1895, pp. 323-5.

F. Carreras Candi, Geografía general de Catalunya: La Ciutat de Barcelona, III, Albert Martin, Barcelona 1913, pp. 611-2.

V. Lampérez y Romea, Arquitectura civil española de los siglos I al XVIII, II, Imprenta de Blass y Cia, Madrid 1922, p. 228.

M. Giménez, L.Girona, M. Mujica (1927), Reforma y urbanización del barrio de Atarazanas, Atenas A. G., Barcelona 1927.

J. Ainaud, J. Gudiol, e F. Verrié, Catálogo monumental de España. La Ciudad de Barcelona, Instituto Diego Velásquez, Madrid 1947, pp. 278-82.

L. Torres Balbás, Edificios Civiles, in J. Ainaud de Lasarte, et al., Ars Hispanice', historia universal del arle hispánico, VII, Ed. Plus-Ultra, Madrid 1947, pp. 244-53.

A. Florensa i Ferrer, Conservación y restauración de monumentos históricos (1947-1953), Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1953.

Id., L 'arquitectura Civil, in J. Folch i Torres (a cura di), L'Art català, Aymá, Barcelona 1955, pp. 348-52.

A. Florensa i Ferrer, Conservación y restauración de monumentos históricos (1927-1946), Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., La «Drassana» ou chantier de constructions navales à Barcelone, in J. Puig i Cadafalch, et al., Congrès archéologique de France, Société française d'archéologie, Paris 1959, 117, pp. 65-9.

A. Florensa i Ferrer, Conservación y restauración de monumentos históricos (1954~1962), Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1966.

J. Mutgé i Vives, Les Drassanes de Barcelona en temps d’Alfons el Benigne i de Pere el Cerimoniós, in Congrès d’Histària del Pia de Barcelona 2n 1985 Barcelona Historia urbana del Pia de Barcelona actes del II Congrès d'Historia del Pia de Barcelona célébrât a l'Institut Municipal d'Historia eis dies 6 i 7 de desembre de 1985,1, Ajuntament de Barcelona, Barcelona 1989, pp. 303-14.

A. Estrada Ri us, Hombres, galeras y atarazanas en la Corona de Aragon: a propósito de la Real Atarazana de Barcelona, in J. Alemany - X. Barrai i Altet (a cura di), Mediterraneum: El esplendor del Mediterráneo medieval s. XIII-XV, Consorci del Museu Maritim, Barcelona 2004, pp. 535-43.

Id., La Drassana Reial de Barcelona a l’edat mitjana: organització institucional naval a la Corona d’Aragó, Museu Maritim de Barcelona, Barcelona 2004.

F. Segovia Barrientos, Las Reials Drassanes de Barcelona entre 1700 y 1936. Astillero, cuartel, parque y maestranza de artillería, Real Fundición de bronce y fuerte, Museu Maritim de Barcelona i Angle Editorial, Barcellona 2008.

R. Terradas Muntañola, Les Drassanes de Barcelona. La geometría, la traça i l'estructura com a garants de la identitat de l'edifici, tesi di dottorato, Universität Ramón Llull, 2008.

A. Ravotto, Drassanes Reials, in M. Castrillo i Villa (a cura di), Anuari d’Arqueologia i Patrimoni de Barcelona, Museu d’História de Barcelona, Barcelona 2010, pp. 34-6.

S. Termens Dahl, E. García Domingo e O. López i Miguel, Les Drassanes Reials de Barcelona, Editorial Efadós i Museu Maritim de Barcelona, Barcelona 2013.

E. Concina (a cura di), Arsenali e città nell’Occidente europeo, La Nuova Italia Scientifica, Roma 1987.

E. Ashtor, Catalan Cloth on the Late Medieval Mediterranean Markets, in «Journal of European economic history», 1988. 2, pp. 227-57.

A. Iacomoni, L'Arsenale Repubblicano a Pisa, da rudere a polo culturale, in «Il Giornale deH’Architettura.com», 2017, marzo.

Resumen de la conferencia de Adolfo Florensa, arquitecto, in «A.C. Documentos de Actividad Contemporánea», 1933, 16, p. 42.

J. Bassegoda Noneil, Prof. Adolfo Florensa Ferrer (1889-1968), in «Empúries: revista de món clàssic i antiguitat tardana», 1968, 30, pp. 389-390.

O. Bohigas, En la muerte de Adolfo Florensa, in «Cuadernos de arquitectura», 1969, pp. 39-40.

Id., L'arquitectura a Catalunya (1911-1939), in E. Jardi (a cura di), L’Art catalá contemporani, Proa, Barcelona 1972, pp. 245-88.

Biblioteca Adolf Florensa: arquitecte, II, Museu Monestir de Pedralbes, Pedralbes 1992.

M. De Solà-Morales, M. Ribas Piera, O. Bohigas, Adolf Florensa, Col legi d'Arquitectes de Catalunya, Barcelona 1998.

M. Ribas Piera, O. Bohigas. C. Comamala, J. Oliveras e X. Peiró, Adolf Florensa i Ferrer (1889-1968), Ajuntament de Barcelona. Barcelona 2002.

A. Florensa i Ferrer, Proyectos de Revalida de la Escuela Superior de Arquitectura de Barcelona, in «Arquitectura y construcción», 1913, 250, pp. 101-3.

A. Florensa i Ferrer, Alguns detalls i exemples d'aplicació d'acùstica arquitectónica, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », 1933, 33, estratto.

Id., La Acústica en las salas de audición, in « Arquitectura: òrgano oficial de la Sociedad Central de Arquitectos», 1927. 105-106, pp. 21-7; 54-61.

Adolf Florensa i Ferrei-, Los "Elementos de toda la arquitectura civil" del P. Cristián Rieger, S.I., traducido al español por el P. Miguel Benavente, in «Cuadernos de Arquitectura», 1948, 9, pp. 24-31.

Id., La reforma interior , in A. Florensa Ferrer, V. Martorell Portas e V. Martore!I Otzet, Historia del urbanismo en Barcelona: del plan Cerda al àrea metropolitana, Labor, Barcelona 1970, pp. 75-101. (Postumo)

Id., L’architettura di Spagna a Malta, in Atti del XV Congresso di Storia dell’Architettura, (Malta, 1965), Centro di Studi per la Storia dell’architettura, Roma 1970, pp.413-22. (Postumo)

Id., L’architettura popolare di Ibiza come contributo allo Studio dei rapporti di Malta con le culture architettoniche mediterranee, in Atti delXVCongresso di Storia dell’Architettura, (Malta, 1965), Centro di Studi per la Storia dell’architettura, Roma 1970, pp.423-33. (Postumo)

Id., Guarini ed il Mondo Islamico, in V.Viale (a cura di), Guarino Guarini e V internazionalità del Barocco : atti del convegno internazionale promosso dall' Accademia delle Scienze dt Torino, Accademia delle Scienze di Torino, Torino 1968, pp. 637-65. (Postumo).

Id., Revolución barroca y revolución modernista, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », 1968, 1. estratto.

Id., Eduardo Fernández-Díaz y Carazo: in memoriam, in «Cuadernos de arquitectura y urbanismo», 1967, 70, p. 4.

Id., Puig y Cadafalch, arquitecto, historiador de arte y arqueólogo, in «Cuadernos de arquitectura y urbanismo», 1967, 68-69, pp. 75-8.

Id., El “Voltone” de Anagni y nuestro “Tinell", in «Cuadernos de Arqueología e Historia de la Ciudad», 1967, 10, estratto.

Id., La posizione del Gotico in Sardegna, in Atti del XIII Congresso di Storia dell’Architettura, Sardegna (Cagliari, 6-12 aprile 1963), Soc. A.B.E.T.E., Roma 1966, pp. 213-23.

Id., La arquitectura, in «San Jorge», 1965, aprile-luglio, pp. 116-27.

Id., Un fragmento de la Muralla del siglo XVII, in «Cuadernos de Arqueología e Historia de la Ciudad», 1965, 7, estratto.

Id., La Valorización urbanistica del Circuito Romano in Barcelona, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1964.

Id., Luís Doménech y Montaner, profesor, in «Cuadernos de arquitectura y urbanismo», 1963, 52-53, pp. 13- 7.

Id., La Arquitectura catalana en la Italia insular, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », 1962, 9, estratto.

Id., Cartografía local: planos de reforma interior de Barcelona, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », 1961, 19, estratto.

Id., La época de Velásquez vista por un arquitecto, Universidad de Barcelona, Barcelona 1962.

Id., Evolución de la Ciudad en la Baja Edad Media, in «Cuadernos de Arqueología e Historia de la Ciudad», 1962,3.

Id., Il Gotico catalano in Sardegna, in «Bollettino del Centro di Studi per la Storia dell'Architettura», 1961, 17, pp. 81-116.

Id., Estudios sobre la ciudad antigua2, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1961.

Id., El Palacio de la Virreina del Perú en Barcelona, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1961.

Id., El Barrio de Ribera y su ordenación, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., La Calle de Monteada, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., La Antigua Casa de la Ciudad, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

A. Florensa, L. Jara, V. Martorell e E. Bordoy, Ildefonso Cerda: el Hombre y su obra: edición de homenaje del Ayuntamiento de Barcelona, con motivo del Centenario de la aprobación del proyecto de ensanche de la ciudad (1859-1959), Tali. Graf. Raiclan, Barcelona 1959.

A. Florensa i Ferrer, L'arquitectura Civil, in J. Folch i Torres (a cura di), L'Art calala, Aymà, Barcelona 1955, pp. 331-52.

Id., Un Arquitecto catalán medievalista: Elias Rogent, in «Revista Nacional de Arquitectura», 1950, 99, pp. 139-42.

Id., Un Arquitecto catalán renacentista: Pere Blay, in «Revista Nacional de Arquitectura», 1949, 10, pp. 377-80.

Id.. Un Arquitecto catalán gótico: Arnau Bargués, in «Revista Nacional de Arquitectura», 1949, pp. 229-34.

Id., Un Arquitecto catalán neoclásico: Juan Soler, in «Revista Nacional de Arquitectura», 1949, 96, pp. 541 - 6.

Id., Notas sobre la iglesia de Santa María de Castelví de Ampurias, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », estratto. 1948. 11.

R. Filangieri, A. Florensa i Ferrer, C. Martinell, J. Puig i Cadafalch e J. Rubio i Balaguer, L'architecture gothique civile en Catalogne, Henri Laurens, Paris 1935.

A. Florensa i Ferrer, El espíritu científico en los tratados de Arquitectura, in «Memorias de la Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », estratto, 1931, 13.

Id., Arquitectura gòtica en el segle XVIII, in «D'ací i d'allà magazine mensual Barcelona», 1930, 150, p. 189. Id., ¿Que penseu de VArquitectura Moderna?, ¡n «Mirador», 27 marzo 1930, p. 7.

Id., Juan Caramuely su arquitectura oblicua, in «Construcción Moderna», 1929, 13, pp. 193-5.

Id., Juan Caramuely su arquitectura oblicua, in «Construcción Moderna», 1929, 12, pp. 177-80

A. Florensa i Ferrer, Alcuni smontaggi e riedificazioni a Barcellona, in Atti del XIV Congresso di Storia dell'Architettura, (Brescia, 1965), Tipografia Antoniana, Roma-Padova 1973. (Postumo)

Id., L’architettura popolare in Ibiza come contributo allo studio dei rapporti di Malta con le culture architettoniche mediterranee, in G. Agnello, et al., Atti del XV congresso di Storia dell’architettura: l’architettura a Malta dalla Preistoria dall’Ottocento, Centro di studi per la storia dell’architettura, Roma 1970, pp. 423-35.

Id., L'architettura di Spagna a Malta, in G. Agnello, et al., Atti delXVcongresso di Storia dell’architettura: l’architettura a Malta dalla Preistoria dall'Ottocento, Centro di studi per la storia dell’architettura, Roma 1970, pp. 413-23.

Id., Conservación y restauración de monumentos históricos (1954-1962), Ayuntamiento de Barcelona, Bacelona 1966.

Id., Alcuni smontaggi e riedificazioni a Barcellona, Adolf Florensa, Tipografia Antoniana, Padova 1965.

Id., La Valorización urbanística del circuito romano de Barcelona, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1964.

Id., Conjunto monumentai de Olérdola (Barcelona), in «Boletín de la Real Academia de Bellas Artes de San Fernando», 1962, 15, pp. 71-2.

Id., Cartografia local: planos de reforma interior de Barcelona, in «Memorias de la Real Academia de Ciencias y Artes de Barcelona», 1961, 19, pp. 519-43 '.

Id., El Castillo de Mequinenza y su restauración, por Adolf Florensa Ferrer, Empresa Nacional Hidroeléctrica del Ribagorzana, Barcelona 1960.

Id., La Casa de la Ciudad en los tiempos modernos, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1960.

Id., El Urbanismo y los Monumentos Arqueológicos, Ajuntament de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., La rue de Monteada à Barcelone, in J. Puig i Cadafalch, et al., Congrès archéologique de France, Société française d'archéologie, Paris 1959, 117.

Id., La «Drassana» ou chantier de constructions navales à Barcelone, in J. Puig i Cadafalch, et al., Congrès archéologique de France, Société française d'archéologie. Paris 1959, 117, pp. 65-9.

Id., L’Hôpital Sainte-Croix de Barcelone, in J. Puig i Cadafalch, et al., Congrès archéologique de France, Société française d'archéologie, Paris 1959, 117.

Id., L’Hôtel de ville de Barcelone, in J. Puig i Cadafalch, et al., Congrès archéologique de France, Société française d'archéologie, Paris 1959, 117.

Id., Jardines y monumentos, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., Conservación y restauración de monumentos históricos (1927-1946), Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1959.

Id., Nombre, exención y política del “Barrio Gótico ”, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1958.

Id., La reforma interior, in A. Florensa Ferrer, V. Martorell Portas e V. Martorell Otzet, Historia del urbanismo en Barcelona: del plan Cerdá al área metropolitana, Labor, Barcelona 1970, pp. 75-101. (Postumo)

Id., Las Murallas Romanas de la Ciudad, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1958.

Id., La Plaza de San Felipe Neri, ay’er, hoy y mañana, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1958.

Id., La restauración de edificios antiguos, in «Cuadernos de Arquitectura», 1956, 25, pp. 129-35.

Id., Conservación y restauración de monumentos históricos (1947-1953), Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1953.

Id., Problemas que plantea la restauración de monumentos*, in «Memorias de la Real Academia de Ciencias y Artes de Barcelona », estratto, 1951, 15, pp. 379-91.

Id., Problemas que plantea la restauración de monumentos, Ayuntamiento de Barcelona, Barcelona 1951.

J. Puig i Cadafalch, Barcelona d’anys à venir 1, in «La Veu de Catalunya», 29 dicembre 1901. Barcelona, p.

Id., Barcelona d’anys à venir II, in «La Veu de Catalunya», 7 gennaio 1901, Barcelona, p. 1.

Id., Barcelona d’anys à venir III, in «La Veu de Catalunya», 22 gennaio 1901 Barcelona, p. 1.

J. Martorell i Terrats, Reforma interior de Barcelona. Exposición al Excmo. Ayuntamiento, in «La Cataluña», 1911. 189. p. 307.

Id., La revisión del proyecto de reforma interior de Barcelona, in «Arquitectura (Madrid 1918)», 1924, 68, pp. 325-30.

La reforma de la Puerta de la Paz, in «Las Noticias», 21 aprile 1926, p. 6.

M. Giménez, L. Girona, M, Mújica, Reforma y urbanización del barrio de Atarazanas, Atenas A. G.,

Barcelona 1927.

Un Real Decreto importante: La Reforma de Atarazanas, in «La Vanguardia», 16 marzo 1927, p. 8.

J. Gols, La urbanització del barri de les Drassanes, in «La Publicitat», 20 agosto 1927.

B. Bassegoda i Amigó, Reforma y urbanización del barrio de Atarazanas, in «La Vanguardia», 4 ottobre 1927, p. 9.

Urbanización de la Barcelona Futura, in «A.C. Documentos de Actividad Contemporánea», 1931, 1, p. 20.

El Barrio Chino de Barcelona (Distrito V), in «A.C. Documentos de Actividad Contemporánea», 1932, 6, pp. 31-3.

G. A.T.C.P.A.C., Un projecte urbanístic mal orientat, la nova via C del Case Antic, in «L’Opinión», 4 gennaio 1933, p. 7.

Conclusiones del IV Congreso Internacional del C.I.R.P.A.C. sobre la Ciudad Funcional, in «A.C. Documentos de Actividad Contemporánea». 1933, 12, pp. 12-22.

J. L. Sert, Rapport n. 2: Cas d’application: villes. 5eme Congrès de Paris, Jourde, Paris 1937.

O. Bohigas, En el centenario del plan Cerdá, ¡n «Cuadernos de Arquitectura», 1958, 34, pp. 7-13.

A. Florensa i Ferrer, Cartografía local: pianos de reforma interior de Barcelona, in «Memorias de la Real Academia de Ciencias y Artes de Barcelona», 1961, 19, pp. 519-43

Le Corbusier, 1932. Le Plan “Macià” de Barcelone, in Id., La ville radieuse: éléments d’une doctrine

d’urbanisme pour l’équipement de la civilisation machiniste, Ed. Vincent, Freal et C., Paris 1964, pp. 305- 10.

La avenida de Garcia Morato, un proyecto ciudadano que precisa urgente ejecución, in «La Vanguardia Española», 4 agosto 1965

A. Florensa Ferrer, V. Martorell Portas e V. Martorell Otzet, Historia del urbanismo en Barcelona: del plan Cerdá al área metropolitana, Labor, Barcelona 1970.

S. Tarrago i Cid, El “Plà Macià” o la “Barcelona nova”: 1931-1938, in «Cuadernos de arquitectura y urbanismo», 1972, 1, pp. 24-36.

J. Torres Clavé — S. Tarrago i Cid, El Plan Macià, síntesis del trabajo del GATCPACpara-Barcelona, in «2c: construcción de la ciudad», 1980, 15-16, pp. 68-84.

A. García Espuche, M. Guàrdia, F. Monclùs, J. Oyón, Barcelona, in M. Guàrdia, F. Monclùs, J. Oyón, et al., Atlas histórico de ciudades europeas, I, Barcelona Salvat: Centre de cultura contemporània de Barcelona, Barcelona 1994, pp. 63-92.

M. Roncayolo, L’esperienza e il modello, in B. Lepetit — C. Olmo (a cura di), La città e le sue storie, Einaudi, Torino 1995, pp. 51-86.

V. Almirall i Llozer, Lo Catalanisme, Llibreria de Verdaguer - Llibreria de Lopez, Barcelona 1886

K. Baedeker, Spain and Portugal: handbook for travellers, Karl Baedeker Publisher, Leipsic 1898.

E. Prat de la Riba, el al., La Barcelona d 'ahir y la de dema, in «La Veu de Catalunya», 1 ° gennaio 1902, pp. 3-6.

E. Prat de la Riba, La nacionalitat catalana, Tip. L’Anuari de la Exportacio, Barcelona 1906.

A. Cócola Gant, El Barrio Gótico de Barcelona. Planificación del Pasado e Imagen de Marca, Ediciones Madroño, Barcelona 2011.

A. Balcells, El catalanisme i els moviments d’emancipació nacional a la resta d'Europa, entre 1885 i 1939, in «Catalan Historical Review», 2013, 6, pp. 189-205.

Id., La Mancomunitat el primer pas vers Vautogovern de la Catalunya contemporània, in «Serra d’Or», 2014,652, pp. 19-23.

A. Cócola Gant, La “Reinvenzione” del Barrio Gòtico a Barcellona: nazionalismo e turismo alla metà del XXsecolo, in «Storia Urbana», 2014, 17, pp. 59-75.

T. Navas Ferrer, La construcción simbòlica de una capital. Planeamiento, imagen turística y desarrollo urbano en Barcelona a principios de siglo XX, in «Scripta Nova: Revista electrónica de geografía y ciencias sociales», 2014, 493, pp. 1-18.

A. Cócola Gant — S. Palou-Rubio, Tourism promotion and urban space in Barcelona. Historic perspective and critical review, 1900-1936, in «Documents d'Anàlisi Geogràfica», 2015, 61(3), pp. 461-82.

E. March, Hospitalidad transnacional: la implicación francesa en la exposición “/ 'Art Catalan ” de Paris (1937), in «Studies on the Value of Cultural Heritage», 2016, 14. pp. 369-83.

K. M. Barry, Buildings as Artifacts: Heritage, Patriotism, and the Constructed Landscape, in «Architectural Histories», 2017, 5(1), 3.

A. de Capmany y de Monpalau, Reflexiones sobra la arquitectura gótica, in Id., Memorias históricas sobre la marina, comercio y artes de la antigua ciudad de Barcelona, Imprenta de Sancha, Madrid 1792, pp. 919- 23.

P. Piferrer, Recuerdos de España, I, Imprenta de Joaquin Verdaguer, Barcelona 1839.

A. Pi y Arimon, Barcelona antigua y moderna, Imprenta y Librería Politécnica de Tomás Gorchs, Barcelona: 1854.

G. E. Street, Barcelona, in Id., Some account of Gothic architecture in Spain, John Murray, London 1865, pp. 291-317.

L. Doménech i Montaner, En busca de una arquitectura nacional, in «La Renaxensa: periódich de literatura, ciencias y arts», 1878, 4, pp. 149-60.

B. Bassegoda i Amigó, Carácters propis de l’arquitectura catalana á través de diferents época y estils artístics, in «Butlletí de l’Associació d’Excursions Catalana», 1879, 6, pp. 82-5.

Id., Carácters propis de l'arquitectura catalana á través de diferents época y estils artístics, in «Butlletí de FAssociació d’Excursions Catalana», 1879, 7, pp. 94-7.

Id., Art et artistes du Moyeu Age, Armand Colin, Paris 1927.

R. Rey, L'art gothique du Midi de la France, H. Laurens. Paris 1934.

R. Filangieri, A. Florensa i Ferrer, C. Martinell, J. Puig i Cadafalch e J. Rubio i Balaguer, L’architecture gothique civile en Catalogne, Imprenta Minerva, Mataró 1935.

J. Puig i Cadafalch, A. de Falguera e J. Goday y Casais, L’Arquitectura 16ostrill6 a Catalunya. Institut d’Estudis Catalans, Barcelona 1935.

L. Torres Balbás, Naves de edificios anteriores al siglo XIII cubiertas con armaduras de madera sobre arcos transversales, in «Archivo Español de Arte», 1959, 126, pp. 173-83.

F. Español, El Gotic Català, Angle Editorial, Barcelona 2002.

K. Clark, Il Revival gotico. Un capitolo di storia del gusto, tr. it. di R. Federici, Giulio Einaudi Editore, Torino 1962.

M. Halbwachs — P. Jedlowski (a cura di), La Memoria Collettiva, Unicopli, Milano 1987.

R. Sundt, Mediocres domos et humiles habeant fratres 1 óostril: Dominican Legislation on Architecture and Architectural Decoration in the 13'h Century, in «Journal of the Society of Architectural Historians», 1987, 46(4), pp. 394-407.

M. Cabañas Bravo, La mediterraneidad en el arte español del siglo XX, in «Hispania», 1996, 56, pp. 115-34.

J. Ramon Resina, Noucentisme, mediterraneisme i classicisme. Apunts per a la historia d'una estetica, in «Hispanic Review», 1996, 64(3), pp. 41 i-3.

R. Lacuesta Contreras, Restaurado monumental a Catalunya (segles XIX i XX). Les aportacions de la Diputado de Barcelona, Diputado de Barcelona, Barcelona 2000.

R. Grau i Fernández — M. López i Guallar, Origen de la revalorado del gòtico a Barcelona, in «Barcelona quadems d’història», 2003, 8, pp. 143-77.

R. Grau i Fernández — M. López i Guallar, L’estil nacional: romànic o gòtic?, in «L’ Aven?», 2003, 276, pp. 28-34.

D. Martínez Fiol, La construcción mitica del «Onze de setembre de 1714» en la cultura politica del catalanismo durante el siglo XX, in «Historia y Politica», 2005, 14, pp. 219-42.

M. Gea, et al., Noves dades arqueològiques sobre les fortificacions de Barcelona, in «Tribuna d'Arqueología», 2007-8, 13, p. 156.

J. Ganau Casas, Los espacios religiosos y militares en la transformación de las ciudades catalanas del siglo XIX, in «Scripta Nova: Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales», 2014, 493 (3), p. 5.

J. Urbano Lorente, La polémica restauración de la fachada de la catedral de Barcelona en el Siglo XIX, in «Hispania Sacra», 2014, 133, pp. 209-33.

L. Villari, II “Medioevo” dell'Ottocento, in «ArcHistoR Extra», 2017, 1, pp. 30-43.

Modifica (riservato agli operatori) Modifica (riservato agli operatori)